I. Dünya Savaşı sırasında olağanüstü sivil ve askeri yetkilerle Trabzon valisi olarak görev yapan Cemal Azmi; savaştan sonra kurulan mahkeme tarafından Trabzon’da Ermeni kırımı yapmaktan suçlu bulunup idama mahkum edilmiş ve Ermeni komitacıların düzenlediği bir suikast sonucu Berlin'de öldürülmüştür.
1868 yılında Arapkir’de dünyaya geldi. Babası defter-i hakani (Tapu dairesi) müdürlerinden Osman Nuri Bey, annesi Gülsüm Hanım’dır[1].
Arapkir’deki ilk tahsilinden sonra öğrenimine İstanbul’da devam etti .1891’de Mülkiye Mektebi’nin yüksek kısmını bitirdi ve öğretmenliğe başladı. Elaziz İdadisi’nde öğretmenlik, Şam Islahhanesi’nde mektep müdürlüğü yaptıktan sonra Suriye Vilayeti maiyet memurluğunda kaymakamlık stajı yaptı. 1896-197 arasında Suşehri , Ustrumca, Avrethisar, Kosova Merkez kazası kaymakamlıklarında bulundu.
Kosova Merkez Kazası kaymakamlığı sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.]. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Seniçe mutasarrıfı olarak atandı. Ardından Siverek, Bolu, Lazistan sancaklarında mutasarrıf olarak görev yaptı. RRize’de görev yaparken kendisine “eli sopalı mutasarrıf” nâmı verildi. I. Dünya Savaşı öncesinde Trabzon’a vali olarak atandı.
Trabzon Valiliği
Cemal Azmi Bey, savaş boyunca çeşitli ülkelere ait istihbarat kuruluşlarının üssü haline gelen Trabzon’da dört yıl vali olarak görev yaptı. Osmanlı gizli örgütü Teşkilat-ı Mahsusa’ya her türlü destek ve yardımı sağladı; toplantılarına katıldı; daha önce görev yaptığı Rize bölgesindeki eşkıyaların Teşkilat-ı Mahsusa emrine girmesini sağladı. 3. Ordu’nun ihtiyaçlarını karşılamada etkin rol aldı.Ruslar’ın Erzurum'u işgal etmesi üzerine 17 Şubat 1919’da Trabzon’u Rum Metropolit Hrisontos’a teslim ederek şehri terketti, vilayet erkanı ile birlikte o zaman bir ilçe merkezi olan Ordu’ya yerleşti. 2 Şubat 1918’de Trabzon valiliğinden ayrıldı.
İşgalci İtilaf Devletleri tarafından tutuklanmak isteyince ülkeyi terketti, ailesiyle Berlin’e yerleşti. Berlin’de küçük bir dükkan açarak tütün ticareti ile uğraştı.[1] Dükkanı, kendisi gibi ülkeden kaçan Talat Paşa, Dr. Bahattin Şakir Bey, Doktor Nazım gibi ittihatçıların buluşma noktası haline geldi.
Savaş Mahkemesinde yargılanması
“Trabzon Tehcir Mahkemesi” olarak adlandırılan davada gıyabında yargılandı. İttihat ve Terakki merkezinden aldığı emirleri Trabzon’da uygulamakla suçlandı; bir çok Ermeni’nin onun emriyle kurşuna dizilerek veya kayıklara bindirilip denize atılarak öldürüldüğü iddia edildi. 21 Mayıs 1919’da sonuçlanan davada suçlu bulunup, idama mahkum edildi.
Öldürülmesi
Cemal Azmi Bey’in ismi, 1919’da Erivan’da toplanan Batı Ermenileri İkinci Kongresi'nde öldürülmesine karar verilen kişiler arasında yer alıyordu.17 Nisan 1922’de Berlin’de “Nemesis” adlı Ermeni örgütün fedaileri tarafından İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ileri gelenlerinden Dr. Bahattin Şakir Bey ile birlikte ailesinin gözüönünde öldürüldü. Mezarı, Berlin Türk Şehitliği’ndedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder